Радикалды экстремизмді әдетте құқық қорғау органдарының алаңы ретінде қабылдау кең тараған. Алайда бұл тек көрініс қана. Радикалдану процесі терең әлеуметтік факторлардан бастау алып, адамның дүниетанымын өзгертеді. Осы себепті мәселені тек жазалау арқылы шешу мүмкін емес. Керісінше, ол білім беру, діни ағарту, психологиялық көмек және әлеуметтік қолдауды қамтитын көпдеңгейлі саясатты қажет етеді. Қазақстан бұл сабақтарды біртіндеп түсіне бастады. 2010-жылдардың ортасында мемлекеттік бағдарламаларға алғаш рет «дерадикализация» және «оңалту» терминдері енгізілді. Бастапқыда бұл қағаз жүзіндегі сөздер болып көрінді, бірақ уақыт өте нақты институттарға айналды. Қазір «Ақниет» орталығы, өңірлік дін мәселелерін зерттеу орталықтары, ІІМ-нің теологиялық топтары жұмыс істейді.Қазақстандық тәжірибеде үш негізгі бағыт бар. Біріншісі – теологиялық түсіндіру. Теологтар радикалды уағыздардың қателігін дәлелдеп, дәстүрлі исламның ханафи-матуриди дәстүрін негізге алады. Бұл тәсілде А.Сабдиннің «десалафизация» әдістемесі мен С.Тәжібаевтың «Пайғамбар ақидасы» бағдарламасы кеңінен қолданылады. Екіншісі – психологиялық қолдау. Радикалданған адамның көбінде сенім дағдарысы, жалғыздық, агрессия немесе кінә сезімі бар. Мұны емдемей, жай ғана діни аргумент жеткіліксіз. Үшіншісі – әлеуметтік бейімдеу. Жұмысқа орналастыру, құжаттарын қалпына келтіру, отбасымен қарым-қатынасты реттеу – радикалданған адам үшін шешуші факторлар.Бұл – ұзақ жол. Сарапшылардың айтуынша, радикалданған адамды қайта әлеуметтендіру бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылады. Мұнда сенімді қарым-қатынас орнату маңызды. Көп жағдайда бұрынғы радикалдардың өзі жаңа клиенттер үшін «тірі дәлел» болып, сендіру процесіне қосылады.Әлемдік тәжірибе де осыны дәлелдейді. Сауд Арабиясында радикалданғандарды оңалту орталықтары бар, онда діни дәрістермен қатар, кәсіби қайта даярлау курстары өткізіледі. Ұлыбританиядағы Prevent бағдарламасы жастарды алдын ала қорғауға бағытталған. Индонезияда пентаспиральді модель іске қосылған: мемлекет, бизнес, БАҚ, ғылым және азаматтық қоғам бірлесе әрекет етеді. Қазақстан осы тәжірибелерді өз жағдайына бейімдеп отыр.Жаңа сын-қатер – цифрлық кеңістік. TikTok, YouTube, Telegram сияқты платформалар радикалды нарративтің негізгі алаңына айналды. Қазақстан бұған жауап ретінде «Кибернадзор», CARE-матрица секілді жүйелерді енгізді. Олар радикалды контентті жедел анықтап, бірнеше сағат ішінде жауап беруге мүмкіндік береді. Бірақ бір мәселе бар: «блоктау» радикализмді тоқтатпайды. Негізгі күрес – мазмұндық деңгейде. Егер жастарды сендіретін балама контент жасалмаса, сүзгі ұзаққа шыдамайды.Әрине, қиындықтар да жеткілікті. Кадр тапшылығы, өңірлердегі теологтардың деңгейінің әркелкілігі, кейбір ақпараттық топтардың «формальді жұмыс істеуі» жүйенің әлсіз тұстарын көрсетеді. Бірақ, жалпы алғанда, қадамдар дұрыс бағытта жасалып жатыр.Қазақстандық модельдің артықшылығы – мультиакторлық тәсіл. Мұнда мемлекет қана емес, ҮЕҰ, имамдар, БАҚ және азаматтық қоғам өкілдері де бар. Жастарға арналған медиа-жобалар, әйелдерге бағытталған психологиялық тренингтер, қарулы қақтығыс аймақтарынан оралғандардың отбасыларымен жұмыс – бәрі осы модельдің бөлігі.Қорытынды біреу: радикализмге қарсы күрес – күштік шара ғана емес, қоғамды тұтас қамтитын саясат. Мемлекет, дін өкілдері, ата-аналар, ұстаздар және жастардың өздері бірікпейінше, экстремизмнің тамыры жойылмайды. Тек сонда ғана радикалды идеологияға қарсы иммунитет қалыптасады.

Материал Алматы қаласы бойынша ТҚК аппаратының ақпараты негізінде дайындалды

Источник: Антитеррористический центр Республики Казахстан